maligayang pagtatapos

(Maikling Kuwento)

naalala mo nang nagtapos ka sa kolehiyo, kabi-kabila ang anyaya ng iyong mga kamag-aral para uminom.  tumanggi ka, hindi dahil sa marami kang ginagawa, palusot mo lamang ito kasi ang totoo ay wala ka lang talagang pang-ambag pero ipagpipilitan nilang sila ang sasagot, kaso sadyang matigas ka, hindi na ngayon, naisip mo, tapos na ang apat na taon ng ating samahan.  nagtampo sila sa iyo, e ano, kawalan ba kayo sa buhay ko, sa loob-loob mo?  paano mo nga namang malilimutan na mula nang unang taon niyo sa kolehiyo ay tampulan ka ng tukso, dahil sa tingin nila ay baluktot ang iyong dila, pinagtatawanan ka nila sa tuwing napagpapalit mo ang letra t sa s sa isang salita.  kaya nga bantay-sarado sila sa mga salitang binibitawan mo dahil ito ang pagmumulan ng kanilang mumunting kasiyahan na para sa iyo ay hindi nakatutuwa.  kasalanan mo bang iba ang kanilang pandinig sa tuwing ikaw ay nagsasalita? 

wala pa man din ang ganap na petsa ng iyong pag-akyat sa entablado ay pinagmamalaki ka na ng iyong ermat at erpat sa kani-kanilang kamag-anak, sapagkat ikaw ang tumupad sa pangarap na hindi nila na nakuha nang iyong edad.   lagi mo rin naisip ang kanilang sinasabi noong nasa elementarya ka pa lamang, anak pagbutihin mo ang pag-aaral ito na lamang ang tanging maipapamana naming sa iyo.  gustuhin mo man silang tanungin ng, paano niyo pong maipamamana ang isang bagay na wala kayo, mas pinili mo na lang manahimik, sa pagtatapos ng araw ay sasabihin mong mayroong kanya-kanyang pag-iisip ang tao na iba sa isa, kaya bakit mo pa pagpipilitan ang iyong tanong sa kanila, just do it, sabi ng nakangaga mong sapatos. 

sa inyong blk ay ikaw na lang ang hindi nakakaalam na pinagkalat na rin ng iyong magulang ang iyong pagtatapos, kung hindi ka pa binati ng mga tambay sa kanto sa labasan papasok sa inyong eskinita na tangina tropa kongrats pakanton ka naman ay hindi mo pa ito mapagtatanto, binatukan ka ng isa pang tambay, ito ba ang gantimpala sa pagtatapos naisip mo, ang isa naman ay tinulak ka, nasagi mo ang basong may lamang alak sa kanilang lamesa, nahulog, nabasag, kumalat sa semento ang gintong likido, ay pota ‘di ako yan ha tinulak n’ya ako, tumawa lang sila, tangena oks lang yan basta bayaran mo kapag nagka-trabaho ka, nagtawanan kayong lahat, pinpa-shot ka nila pero tumanggi ka, nagpaalam ka sa kanila at naisaloob mong  hindi naghahamon ang kanilang pamimisikal sa iyo, isa lamang ito paraan kung paano sila kumilala ng isang taong nagtagumpay, lalo na at sa inyong lugar bibihira ang nakakapagtapos sa high school kaya ngayon ikaw na lang din ang nahihiya sapagkat baka nga naman masyado silang umasa sa hinaharap mo, wala ka pa man din ganap na trabaho, nakakabahala sa isip-isip mo.

ito na! sabi mo sa iyong sarili.  natapos na ang labing-apat na taon ng paghihirap sa pagmememorya ng araling hindi mo maintindihan kung paano magagamit sa totoong buhay.  sa mga bayarin sa textbook sa inyong klase na hindi naman daw sapilitan pero kailangan dahil dito raw kukuhanin ang inyong grado, pero ang totoo ayaw mo lang makitang marinig ang sagot sa iyo ng iyong magulang sa tuwing humihingi ka ng pambayad, nak wala tayong pera pero gagawan natin ng paraan, naisip mo noon na ilang pahina na kaya ng notebook ang kapal ng inyong utang.  ang seminar na, photocopy ng hand-outs, ambagan sa class fund kung sakaling gagamit ng projector sa klase, raffle ticket na may dagdag puntos.  hindi mo na rin makikita ang mga propesor na sa tingin mo ay pinaglihi kay hitler, marcos at duterte na wala nang ginawa kung hindi pagalitan kayo, mauubos ang oras na wala kayong pinag-uusapan, sesermunan ang sinumang hindi nakaupo nang maayos, tatalakan ang sinumang gumalaw habang may nag-uulat na kamag-aral sa harap, pagmumumurahin ng walang dahilan na bukod sa hindi na nga nagtuturo, mababa pa magbigay.  kaya isang beses nang magtungo sa banyo ang inyong propesor at naiwan kayong kumukuha ng midterm exam, napagkatuwaan ninyong magkakaibigan kunin ang kanyang salamin, mabuti at sa letrang b ang simula ng iyong apelyido, sa harap ka mismo ng lamesa ng diablo, sumipol ang kasama mo, hudyat para gawin mo na ang plano, iaabot mo pa lang sa taong nasa likod mo ang salamin nang biglang may dumapong palad sa iyong mukha, tumalsik ang hawal mo at nabasag ito, tiningnan mo ang gumawa sa iyo, tangena ang kj mong hayup ka, sinampal ka ulit sa kabilang pisngi, sinumpa mo itong kamag-aral mong gc at sipsip-buto sa lahat ng inyong propesor para makakuha ng grade.  ang huli mo na lang natatandaan ay kinuha mo ulit ang subject nang summer, mabuti na rin naisip mo, kahit paano may natandaan ako sa klaseng ito.  subalit ngayon ay wala ka nang kailangan suyuing tao.  malaya ka na sa kamay nila.  potangena silang lahat, naibulong mo.

sunod mong gagawin ngayon ang maghanap ng mapapasukan.  malakas ang kompiyansa mo sa sarili, kasi nga ay dala-dala mo ang iyong karangalan sa buhay – ang edukasyon, na kinondisyon sa inyong isip na ito ang mag-aahon sa inyo sa kahirapan.  pangarap mong maging lider ng bansa para mataas ang ranggo at suweldo, sa ganito ay bibigyan mo ng posisyon sa gobyerno ang lahat ng iyong kamag-anak pero mauulit lang din ang kuwento sa iyo ng professor ninyo sa kasaysayan ng pilipinas mula bago dumating ang kastila hanggang sa kasalukuyan.  matutupad ito sa isip-isip mo, kung hindi man natupad sa klase ang pagiging presidente natitiyak mong sa totoong buhay mangyari ito para maisalba sa kahirapan ang iyong bayan.

bitbit mo ang bente pesos na mamiso patungo sa pisonet na ang mouse ay sing-asim ng tatlong buwang medyas na hindi pa nalalabhan at mukhang pinakuluan gamit ang apple sider, keyboard na bungi-bungi, screen na basag ang kaliwang bahagi at alanganing asul at itim ang kulay.  inayos mo ang iyong resume.  inilagay ang mga seminar na dinaluhan pati na rin ang parangal na nakuha noong nag-aaral ka.  umabot ng 5 pahina ang gawa mo.  p’wede na ‘to, sabi mo nang matapos.  naubos ang isang oras sa paggawa nito, ang natira pang limang piso sa iyo hinulog mo dahil naalala mong maghahanap ka pa pala ng trabaho sa internet.  kinapos ka sa oras, pinabaryahan ang bente sa nagbabantay.  hanap.  alt+tab, facebook.  alt+tab,youtube.  hanap ulit.  alt+tab facebook, walang bagong notification.  alt+tab youtube, replay ng kantang pinapakinggan. hanap.  pasa.  pasa.  pasa.  kulang ang daliri sa paa at kamay kung ilan ang pinagpasahan mo ng resume, may dalawang minuto pang natitira nagdesisyon kang uuwi na dala ang isang kopya ng resume.  ipapa-xerox ko na lang ‘to, naisip mo.  para tipid, dahil wala ka na ring sapat na pera para sa colored.

kinabukasan.  gumising ka nang maaga, balak mong mag-apply ulit – walk in.  naligo kang nakangiti, sabik sa unang araw na personal kang magpapasa ng resume.  kumakanta ka pa pagkatapos mong maligo, nabihis ka, naka-polo na kulay light blue, slacks at ang black shoes na ginamit mo noong araw ng pagtatapos.  sabik din pati ang iyong magulang.  tsinismiss agad ng iyong ermat ang gagawin mo, kaya nang naglalakad ka na sa inyo kinantiyawan ka ng mga tao.  tangena mukhang may js ka boy ha?  may ibang nagsabing goodluck daw at magpainom kapag natanggap na at bayaran ang basong nabasag nang nakaraan.  nakangiti kang humaharap sa kanila habang hawak ang isang long brown envelope na naglalaman ng iyong pagkatao – resume at tor.

nag-abang ka ng jeep, planado na sa utak mo kung saan ka mag-a-apply ng trabaho.  hindi nasisira ng usok ng sasakyan ang iyong ngiti.  nakita mo ang jeep na bakante ang harapan, pinara mo, huminto sa harap mo.  tumabi ka driver.  sa loob ng jeep nakangiti ka pa rin kahit tagaktak na ang pawis mo sa noo, batok at dibdib.  nakita mo sa side-mirror ang isang patpating lalaking mukhang lubog ang mata, pinutakting mukha ng tigyawat at humpak na pisngi, mukha siyang bungo sa isip-isip mo at mapagtatanto mong sarili mo ang iyong nakikita at magtataka kung bakit ganito ang itsura, sisisihin mo ang driver na hindi pinapalitan ang may lamat na salamin, paano kung pagmulan ito ng aksidente?  pero hindi bale, may magandang mangyayari ngayong araw, ginamit mong pamaypay ang dala mong brown envelope.  hindi nagbabago ang ngiti mo.  hanggang sa malapit ka sa iyong pupuntahan, pumara ka.  bumaba.   nakangiti pa rin.  pumunta ka sa pinakamurang xerox-an.  nagtanong kung magkano ang kopya ng bawat isa. 65c, sabi ng lalaking singhaba ng sapatos ang mukha na nagbabantay.  ibinigay mo ang laman ng iyong envelope.  10 kopya sabi mo.  boss anong oras na, tanong mo sa kaniya, tinuro nito ang wall clock na nakasabit, hindi mo alam kung namamalikmata ka sapagkat pasalubong na sumasabay sa kamay ng orasan ang maliit na basag nito, kinusot mo ang mata, tinignan mo ulit, hindi ka nagkamali, o baka epekto ito ng kumakalam na sikmura.  nang matapos, sa sakayan ka na ng jeep pumunta.  napansin mong medyo mahapdi na sa balat ang tama ng sikat ng araw, kailangan ko nang magmadali, bulong mo sa sarili.  sumakay ka ng jeep pero hindi ka na tumabi sa driver.  hinto.  pasa ng resume.  sakay ulit ng jeep at pumwesto sa likod ng driver dahil ito ang binigay sa iyong espasyong ng ibang pasahero, nagtangka kang tingnan ang side mirror, maayos ito sa loob-loob mo.  pasa.  sakay ng jeep.  pasa hanggang sa naubos ang 10 kopya ng iyong pagkatao.  lahat ng ito ay sa guard mo ibinigay, tatawagan ka na lang namin, madalas nilang sagot sa tuwing nagtatanong ka kung kailan ang sunod mong balik sa kanilang opisina.

sa bahay na lang ako magtatanghalian, naisip mo tutal maaga ko naman nagawa ang aking misyon.  pagdating mo sa inyo ay ibinalita mo ang nangyari sa iyong magulang.  wala pa man ding resulta at patalon-talon sa galak ang iyong ermat, sa sobrang saya nito ay aksidente nitong nasagi ang grad pic mo noong high school, nahulog at nabasag ang salamin, nagalit ang erpat mo, pero sinabi mong ayos lang ‘yan, bili na lang tayo bago ‘pagkas’weldo ko.  kaya hindi pa natatapos ang araw, sikat ka na naman sa inyong lugar, ang ermat mo na naman ang may kagagawan ng pagpapakalat ng balita – na may dagdag-bawas.

tatlong araw kang tambay.  wala ka ng pera para gawin ulit ang misyong pamumudmod ng iyong pagkatao.  may nag-text sa iyo ngayong gabi, ito na ba ang hinihintay mo o gm lang?  magandang balita, pinapapunta ka sa kanilang kompanya bukas, binasa mo ulit, tama hindi ka maaaring magkamali, buwenas naisip nasabi mo at maaalalang nagpasa ka nga pala sa kanilang kumpanya.  ibinalita mo na naman ang nangyari at naisip mong ito ang dapat na ipagmayabang ng iyong magulang.  dumiskarte ang ermat mo para sa iyong pamasahe.  double raw ang kapalit kapag babayaran, pagmamayabang nito sa inutangan.

kinabukasan pagdating mo ay buong giliw kang nakangiti nang dumating sa kumpanya.  hintayin mo lang daw ang taong kakausap sa iyo.  inabutan ka ng lunch break at wala pa rin hinihintay, ayos lang naisip mo, ipagpalit mo na ang isang tanghalian para sa trabahong inaasam.  ala-una pa raw ang balik ng serbisyo, sabi sa iyo ng guard.  kaya inubos mo ang oras sa pagtanga sa reception area ng kumpanya malapit sa guard house habang pinapanuod mo ang pagpasok-paglabas ng mga empleyadong tinatakpan ng makapag na kolorete ang mukha.  hindi mo rin alam kung sino sa kanilang boss, pinaka-boss, boss ng boss, boss ng lahat ng boss.  nakita mo sa kanila ang iyong sarili, nangarap ka, nag-isip, nasabi mong magiging kagaya ka rin nila kapag naka-usap mo ang boss. 

nang malapit nang sumapit ang oras, sinenyasan ka na ng guard na maghanda sa pagpasok.  itinuro sa iyo kung saan ka pupunta.  kung sinong hahanapin at kakausapin.  inayos mo ang iyong damit.  nagpunas ng pawis.  para makasiguradong presentable ang iyong itsura, sa c.r. ka dumiretso para manalamin at malaman ang tamang posturang gagawin. 

have a seat, paanyaya sa iyo ng boss habang hawak ang iyong resume.  tumatayo ang balahibo mo sa batok sa lamig sa loob ng kanyang opisina.  executive-director ang posisyon ng kausap mo ayon sa lapidang nakalapag sa kanyang lamesa.  umupo ka, tinanong ka niya ng kung anu-ano.  sumagot ka.  tanong ulit.  sagot.  hanggang sa dumating sa punto na tanggap ka na at kabilang ka na sa kanilang kumpanya.  nanginginig ang kalamnan mo sa braso sa sobrang saya, naghabulan ang mga daga sa iyong dibdib, congratulations mr. jonas beunaventura pagbati ni boss.  tinapik ka niya sa balikat at nakipagkamay.  sinabihan ka ng ilang dapat at hindi dapat gawin sa kumpanya, mga paalala bilang empleyado.  bumalik ka na lang daw sa ganitong petsa para magsimula, sa ngayon habang naghihintay sa takdang oras ay ipasa na ang mga kailangang dokumento, paglalakad ng ganitong papeles upang wala na raw intindihin kapag pumapasok na.

naningkit ka sa labis na pagkakangiti.  nang palabas ka na sa gusali, nagpaalam ka pa sa guwardiya.  nagpasalamat nang nakangiti.

umuwi ka sa inyo at muling ibinalita ang nangyari, nagkataon na kagagaling lang ng iyong erpat sa trabaho.  nakakawala raw ng pagod ang iyong sinabi.  ang ermat mo naman hindi magkandaugaga, parang paslit na binigyan ng paboritong laruan, oa sabi mo.  mabilis na parang epidemyang kumalat sa inyong lugar ang balita. 

sa mga sumunod na araw ay kinokontak ka ng ibang kumpanyang pinagpasahan mo ng resume.  pero wala kang reply sa kanila.  negative na po ako pasensiya na, simple mong sagot kapag nababasa ang kanilang text. 

naayos mo na lahat ng iyong kailangan mula sa company id, sss, tin, pag-ibig, philhealth, nakapangutan na rin ang ermat mo para sa uniporme at bagong sapatos mula sa 168 mall.  hanggang sa isang araw na lang at simula na ng iyong trabaho, ilang linggo ka ring nakatunganga sa inyong bahay, kaya’t sabik kang umalis.  pinagmalaki ka na naman ng iyong magulang sa kapit-bahay. 

nang magising ka kinabukasan, parang tinusok gamit ang aspele ang iyong mata, hindi ka nakatulog nang maayos ng gabi dahil sa sobrang napapabik.  pero hindi mo alintana iyon.  masigla kang bumangon.  naligo, nagbihis at kumain.  mas sikat ka ngayong araw na ito sa iyong mga kapit-bahay.  mas malakas ang kantiyaw at asaran.  ang galing-galing mo naman.  suwerte ng magulang mo sa’yo.  libre ‘tol ha sa unang suweldo.  alam na tropa . . . etc.  nakangiti ka sa lahat ng bumabati sa iyo. ayaw mong masira ang iyong sobrang gandang araw mo.

dumating ka sa kumpanya na para bang may-ari nito, nakasabit sa leeg and company id. binati mo ang guard.  pumunta sa boss na iyong nakausap noong nakaraang punta mo rito.  nakangiti kang bumati habang papasok sa kanyang opisina.  nagtataka ka, nagtatanong.  bakit parang hindi siya masaya na makita ako?  pinaupo ka ni boss, hawak ulit ang iyong resume.  masama ang kutob mo.  hindi siya nakangiti, parang may masamang balita.  pero nananatili pa rin ang postura mo.  i’m sorry mr. beunaventura.  but we got some trouble about your application.  hindi makatingin sa iyo si boss habang nagsasalita, parang may hinahanap sa bawat pahina ng iyong resume.  napalunok ka ng laway.  napapailing ng wala sa oras.  nagrambulan muli ang mga daga sa dibdib pero iba ang dahilan.  nilibot mo ang iyong paningin sa paligid.  it says that you don’t have any experience in the field, and we’re afraid if you can’t handle your job because of lack of wisdom, hindi ka na rin tinatablan ng lamig, ang tanda mo lang ay hindi ka tanggap sa kanilang kumpanya.  i’m very sorry mr. buenaventura.  sabay balik sa iyo ng resume.  maasim ang iyong ngiti nang abutin mo ang papel.  tinapik ka niya sa balikat.  gusto mong magsalita at magbigay ng tugon sa kanilang sinabi subalit muling bumalik ang dati mong sakit na pagpapalit ng letra sa isang salita, at hindi na ito sa pagitan lamang ng s at t, may iba na ring kumbinasyon ng mga letra ang nagkabuhol-buhol, nalimutan mo kung paanong gamitin sa ayos ng salita ang patinig at katinig, mabigat ang pakiramdam nang lumabas sa kanyang opisina.  wala ka na ring gana na batiin ang guard.  tinanong ka pa niya kung anong balita.  umiling ka lang.  tinawag ka niya.  sir!  napalingon ka sa kanya.  sinenyasan kang lumapit.  inilapit niya ang kanyang bibig sa iyong tenga.  sir, sa’tin lang ha.  bulong sa iyo.  alam ko po ang nangyari.  nagtaka ka.  nagkaroon ka ng interes na pakinggan ang kanyang sasabihin.  ser, ang totoo, wala pong problema sa inyo nagkataon lang na ‘yong pamangkin ng pinakaboss ang pinalit sa posisyon mo.  wala tayong magagawa d’un, boss ‘yon e.  nakakuyom ang iyong kamao, naaalala ang sinabi ni boss kanina nang nag-usap kayo.  nabuo sa isip mo ang imahe ng iyong magulang nang nakangiti at masaya para sa iyo, ang mga kapitbahay na pinagkuwentuhan nila, kamag-aral na nangangantsaw sa iyo dati at gc na nanampal sa iyo, ang pagiging president ng pilipinas, pero lahat ng ito ay nawala.  nanghihinayang ka rin sa mga kumpanyang kumontak sa iyo dati na kung alam mo lang sana pumunta ka pa rin.  ‘wag ka na lang maingay ser, pero kahit si boss na nakausap mo ay ayaw tanggapin ‘yong pumalit sa’yo kasi hindi pa tapos ng college.  hindi mo alam kung maniniwala ka pa sa kanya o baka plano talaga ito simula’t sapul upang hindi masyadong mabigat sa kalooban ang nangyari.  napapapikit ka.  napailing.  ayaw mo nang marinig ang buong kuwento.  nagpasalamat ka na lang sa guard.  matabang iyong bati sa kanya.  sige ser salamat po.  kumaway ka sa kanya.  pasensya na ser, gan’un talaga ang buhay.  tumango ka lang sa kanyang sinabi.  naglakad ka papalayo sa gusali habang hawak ang iyong resume.  tinitignan mo ang iyong nakangiting larawan na parang nagsasabing ako ang huling larawan mo na marangal.  pero hindi ordinaryong larawan ito, nakikita mo ang iyong sarili, ginagaya ang ginagawa ng iyong mukha na parang nanunudya, pinitik mo, nasaktan din ang iyong mukha, may pumatong na imehe ng bungo ito, waring tinatawanan ka, nagkaroon ng konting lukot ang papel, napakunot ang iyong noo sa nakapapasong sikat ng araw.  natuon ang atensiyon mo rito.  dinuro mo ito na parang sinisermunan, bwakananginaka marami ka pang hindi alam sa mundo.  hindi mo namalayang nasa intersection ka ng kalsada at may pagewang-gewang na motor papalapit sa iyo.  balewala ang bigat mo nang tumilapon ka sa salamin sa malapit na gusali.  pero teka, hindi dapat ito ang mangyayari, may natitira ka pang anim na taon para maghirap.  nilinlang mo ako, unti-unti mo na pa lang sinusunog ang papel mo. 

Imagine

Creative Non-fiction

Kumpleto si erpat ng tapes ng The Beatles.  Hindi sa pagbubuhat ng bangko pero hindi maipagkakaila na mahusay itong kumanta, lalo kapag nasa videoke, mababa ang boses at nakakahumaling pakinggan, bigla mong maiisip na masarap matulog.  Nga lang, hindi niya kayang bigkasin ang lyrics kapag sa dulo ng salita ay mayroong letrang s.  Marunong maggitara, wala siyang song hits para masundan ang chords ng kanyang mga tinutugtog, pero alam niyang kapain ang key notes at ma-a-attract ka kapag sinabayan niya na ito ng kanta, siyempre ang paborito niyang banda ang laging pinapatugtog.  Hindi kami masyadong close gawa ng matagal siyang naging OFW sa Middle East at hindi kami madalas nagkikita, dahilan kung bakit mas malapit ako kay ermat.  Kaya nilulunok ko ang pride ko, hindi ako nagpaturo sa kanya tumugtog, ni hindi ko rin siya tinitignan nang matagal kapag tumutugtog, kung sakali man palihim at mabilisan.  Imagine ang madalas kong marinig sa kanya, nakakasawa.  Hanggang isang beses may kung anong mga imaheng naglaro sa isip ko habang pinapakingga ito, paano nga kung totoo ito, imagine.  Tumatak sa akin ang linyang imagine there’s no religion. Paano kung wala nga talaga relihiyon sa mundo, walang gagamitin instrumento ang kolonyalistang Kastila sa Pilipinas.  Hindi nakakatawa kapag binanggit mo sa sariling wika ang mga salitang naglalarawan sa maselang bahagi ng tao gaya ng puke, puday, kipay, bilay, suso, dede, joga, tite, burat, bayag, itlog, betlog, bulbol, fingeran, jakol, chupa, kain pepe, kantutan.  Wala rin konsepto ng impyerno, walang karahasan, walang pananakop ng teritoryo, walang mag-iisip ng malaking kita kasi ibabahagi sa buong komunidad ang mga napo-prodyus na materyal.  Sa kalikasan kukuha ng basikong pangangailangan, walang pagbubungkal ng lupa, walang hatiian ng teritoryo, walang racism, payapa.  Maganda ang ideya kaso sa ngayon mas akma na lang ito bilang kanta na maririnig sa videoke-han, radyo at sa pagtugtog sa gitara, kagaya ng madalas gawin ni erpat.

***

I.                 

Grade 5 ‘ata ako n’un.  Nasa abroad si erpat sa may Saudi, kaya sagana ako sa mga luho kong laruan.  Nga lang hindi ako binibigyan ni ermat ng pera.  Kasi nga daw baka kung saan ko pa gamitin.  Mas maganda raw na siya na lang ang bibili ng gusto at pangangailangan ko.  Kapag pumapasok nga ako sa school e wala talagang perang binibigay sa’kin.  Pero sagana ako sa baong pagkain.  Baka raw kase gamitin ko ‘yong pera sa pagbili ng gagamba o kaya tumaya sa bunutan parang manalo ng sisiw na may iba’t ibang kulay.  In short mahigpit sa pagwawaldas ng pera si ermat.  Alam niya raw kasi kung gaano kahirap kumita ng pera.  At dahil lagi akong walang dalang pera since grade 1, malamang sa malamang e hindi ako nag-iingay kapag walang teacher, kasi baka malista ako sa noisy, mahirap nang magkaroon ng bakod ang pangalan habang nakasulat sa black board – nakakahiya kay crush.

Nagkataon trending n’ung era na ‘yon ang Playstation One (PS1).  Kaya peer pressure kapag hindi ka pa naka-experience nito.  Kasi hindi ka makaka-relate sa kuwentuhan.  Kung ano ang maganda’t usong laro, paano ang combo ni ganito?  Paano palabasin ‘yong secret na ganito, etc . . .

Hindi alam ni ermat, na ang spoiled bratt unico hiyo niya ay may ginagawang kalokohan kapag sasapit ang alas sais ng hapon.  Tatawagin ko ang kababatang si bokbok luga, siya talaga ‘yong full time at regular sa gawaing ‘to.  Kumbaga ako ‘yong trainee niya at siya ang boss ko. 

Tapos pupunta kami sa mga bahay-bahay sa looban, ‘yong malayo sa block namin.  Kasi mahirap nang makita ni ermat baka mapalo’t magulpi gamit ang hanger at sinturon, illegal kasi ‘tong pagsama ko kay luga. 

Sunod, iisa-isahin namin kung may basura ba silang ipapatapon? Ang mahirap nito, meron din kasing mga batang [1]tagatapon, may kakumpetensiya kami.  ‘Yong iba nga suke na.  Pero wala naman silang panama kay luga, kasi siya ‘yong pinakasikat at pinakamalakas na tagatapon sa looban. 

At pagnakolekta na namin ‘yong mga basura, ilalagay naman namin ‘to sa karitong gawa sa ni-recycle na kahoy at ninakaw na bering sa talyer.  Para isang puntahan na lang sa tapunan.  Tapos babalik ule kami sa mga bahay na nagpatapon para kunin ‘yong bayad (depende sa bigat at baho ng basura ang presyo, at depende rin kung kuripot ang tao).

Malaking bagay na kapag naka-P30 kami.  Ibig sabihin may susobra para sa personal naming luho.

Bago kami pumunta sa pinakamisyon namin, mga quarter to 8pm.  Ibabalik muna ni luga ‘yong kariton namin sa bahay nila.  Di kasi puwede sa’min at magkakaroon ng idea si ermat.

Kapag ayos na ang lahat, magpapabilisan kaming tumakbo papunta sa [2]computer-an.  Swerte kapag may bakante.  Minsan kasi open-time ‘yong mga player.  Kaya kapag alam naming alanganin nang makapaglaro, naghahanap na kami ng ibang computer-an, para hindi kami masyadong gabihin at nang hindi mabanatan (ng mga gangster).

Pagpunta namin sa lugar.  Puno, Friday kasi kaya happy-happy ang mga player, walang pasok kinabukasan.  Napilitan talaga kaming maghanap ng iba.  Dumayo pa kami sa ibang block para lang makapaglaro.  Iwas angas din, ‘di puwedeng maglakad na taas ang noo.  Bawal magkupal kapag hindi mo teritoryo.

D’un kami nakahanap sa likod school namin.  1 kilometro mula sa block namin.  Nagulat nga ako kay luga kasi may alam pala siyang lugar na ganito.  E hindi naman siya nag-aaral, tinalo pa ako.

Pagpasok namin, walang naglalaro, as in solo namin.  Oh ‘di ba, sabi ko sa’yo meron dito.  Pagyayabang ni luga.  Umupo kami.  Meron limang malalaking T.V. at limang malalaking PS1.  Tinanong kami n’ung lalaking nagbabantay na parang hawig at astang John Lapus.  Ano lalaruin niyo?  MetalSlag na lang, tanong ko kay luga.  ‘Wag ‘yon panget ‘yon. Nakakasawa.  Marbel bersus Kapkom?  Ayoko, Krashbandikot, ‘yong karera?  Hanggang sa napagkasunduan naming 1945 na lang ang laruin.

Nang isalang na ang cd, medyo nag-hung.  Tinawag namin ‘yong bantay.  Pinatay at kinuha ang cd, pinunasan gamit ang suot na green na t-shirt.  Sinalang ule, may kinalikot sa likod ng PS1.  Umalis.  Nag-hung ule.  Tinawag ang bantay.  Inayos. Repeat 3 times.  May mga dumating na player.  May dumating pa hanggang sa napuno na ang computer-an.  Malapit nang mag-9:30 PM hindi pa rin kami nakakapagsimula.  Kinakabahan na ako, baka mabanatan kami pag-uwi at baka magulpit ni ermat pagkauwi ko sa bahay mamaya.  Natapos na ang mga player.  Wala pa rin kaming nalalaro.  Hanggang sa kami na lang ni luga ang naiwan.  Nasa kaliwa ko si luga, siya ang player 1.  Tumabi sa’kin ‘yong bantay na kamukha ni John Lapus, nasa may kanan ko siya.  Ba’t gan’un ayaw gumana,  pagtataka ng bantay.  Nagtinginan kami ni luga.  Matagal pa ba kuya,  tanong ko.  Nagkibit balikat.  Pumunta sa lagayan ng PS1, may kinalikot sa likod.  Tumabi ule sa’kin.  Kinuha ang hawak kong joy stick (nagtaka ako, dapat ‘yong sa player one ‘yong kinuha niya).  Ba’t kaya gan’un, di pa kayo nakakalaro ‘no?  Tumango kaming dawala ni luga.  Napa-tsk ang bantay.  Napabuntong hininga naman ako.  Nilagay niya ang joy stick sa hita ko at hindi niya inaalis ang kamay niya.  Kinabahan ako.  Napatingin ako kay luga,  patay-malisya si gago.  Naramdaman ko ‘yong kapag may naglilista ng noisy sa school kapag wala si ma’am.  Literal na hindi ako kumikibo.  Napunta ang joystick malapit sa ano ko.  Simple niyang kinapa ang joystick ko.  Pinagpawisan ako ng malamig.  naghahabulan ang mga daga sa dibdib ko.  Tinignan ko ule si luga, sa ibang direksyon nakatingin.  Potangenaneto, sa isip ko.  Binenta ‘ata ako.  Unti-unting pinasok ni John Lapus bakla ang kanan niyang kamay sa short ko.  Pinasok din sa brief ko.  Binitawan niya na ang joystick ng PS1.  Pinipisil-pisil niya ang joystick ko.  Hanggang sa ito na ‘yong nilalaro niya.  Nanginginig na ako sa sobrang kaba.  May vibration na sa’king hita.  Nakaramdam ako ng takot, takot kapag dumadating ‘yong masunget naming teacher sa Math, na siya ring adviser namin.  Naalala ko bigla ‘yong mukha ng crush ko.  Nakangiti.  Bigla akong tumayo. Na siyang mabilis na pag-alis ng kamay ni John Lapus bakla.  Kinotongan ko si bokbok luga.  Tara, lipat na lang tayo.  Nauna pa sa’kin sa paglabas si gago.  Sabay kaming tumakbo palayo.  Habang nakaumbok ang aking ano. 

II.              

“Sir si . . .”

Mula nang mawala si daddy, napilitan akong lumipat sa public elementary school.  Medyo nakakahiya nga lang kapag tinatanong ako ng mga tao sa condo kung saan na ako nag-aaral, hindi ko masabi ang totoo.  At saka nabalitaan din kasi nila ang pagkawala ni daddy, kaya siguro na-bother sila sa buhay namin ni mommy. 

Syempre pagkalipat ko, sobrang na-culture shock ako.  Hindi ko alam ang gagawin sa kanilang lugar.  Nakakataranta.  Andaming tao, over-populated na ‘yong section namin.  Ang init ng room, mapanget ‘yong upuan.  Kahoy na napaglumaan na ng ilang estudyanteng naka-graduate na ‘ata ngayon sa college.  Tapos ansama pa ng puwesto ko, katabi pa ng basurahan.  Sa may gilid, ‘yong malapit sa may bintana.  Kaya minsan kapag umuulan at hindi ko marinig ang boses ng mga teacher, e napapa-senti ako nang wala sa oras.  Nakakalimutan ko ang amoy na basurahan.  Naalala ko ‘yong mga moment na kasama pa namin si daddy ni mommy.  N’ung hindi ko pa nakikita ‘yong itsura niya sa ospital habang maraming nakasaksak na kung ano-anong tubo sa parte ng katawan niya.  ‘Yong, parang hirap na hirap na siyang makahinga, tapos n’ung nakita niya ako, para siyang napangiti.  Oo, niyakap pa nga ako n’un ni daddy n’ung mga last day na niya sa earth.  Nakakalungkot, pero hindi ko pa alam kung ano ba ang epekto n’un.  Ahm, siguro wala na kasing bibili ng mga gusto ko.  Wala na rin kasama si mommy sa kuwarto kapag matutulog.  Hindi ko talaga alam kung ano bang epekto.  Bata pa naman daw ako sabi ng mga tita ko, saka ko raw maiintindihan ang lahat kapag nasa tamang edad na. 

“Sir si Jaime . . .”

Kuwento ako nang kuwento hindi pa pala ako nagpapakilala.  Ako si Jaime.  Half Pinoy at half British, pero mas sanay akong magsalita ng tagalog kaysa english.  Paano, ‘yon kasi ang lenggwahe ni daddy.  Si mommy naman marunong din mag-ingles pero syempre mas gamay niya ang tagalog.

N’ung nasa private school ako, normal d’un ang mga half breed na tao.  May mga classmate akong half japanesse at half pinoy, half ganito at ganyan.  Kaya wala kaso kung mukha man akong bumbay sa paningin nila.  Makapal kasi ang kilay ko, nakuha ko kay daddy, kay mommy naman ang natural kong puti.  Mukha tuloy akong meztisong hilaw nito. 

Kaya nga n’ung nalipat ako sa public school e parang nagugulat ang mga classmate ko.   Dumating sa point na pinagtitinginan ako n’ung first day.  Ang cool daw, tinatanong nila ako kung marunong daw ba akong mag-tagalog.  Oo ang sagot ko.  Bakit daw sa public school ako nag-aral.  At mga tanong na parang pang job-interview ang galawan, etc . . .

Kala ko nga dati e nakakatakot ang mga taga-public school, iniisip ko na baka i-bully nila ako kasi nga hindi ko ‘to homecourt.  Pero mali, super bait nila, nakapa-generous.  Na minsan parang binibigyan nila ako ng special treatment.  Nakakahiya lang talaga minsan.  Kung ikukumpara naman ang mga estudyante, ampapayat at ang liliit nila, kasi sa dati kong pinasukan, ‘yong height kong matangkad dito e normal lang d’un.  Samantalang dito parang ako na ang pinakamatangkad at pinakamalaki. 

Nakakatuwa rin na minsan, kung ano ang dala kong gamit e biglang magsisigaya ang mga classmate ko.  Parang ako ang basehan ng pagiging uso.  N’ung bumili ako ng mamahaling lapis, ‘yong may filler, kinabukasan nagsigaya ang mga classmate ko.  N’ung dinala ko ‘yong pencil case kong may tatlong compartment, nagsigaya rin.  Nga lang hindi sila nakakita n’ung kagaya ng sa’kin.

“Sir si Jaime at Winston . . .”

Dito ko nakilala si Winston.  Makulet siya.  Kengkoy at may pagka-jologs.  Panigurado nga ako, kung wala siya sa section namin baka sobrang tahimik nito na parang nasa simbahan.  Siya ‘yong equalizer namin.  Taga balanse kapag matimik at maingay.  Siya ang nagbibigay kulay dito sa 5 – Einstein.  Minsan kapag wala kaming assingnment sa math, dumidiskarte si loko para hindi kami mabokya at mapalo sa kamay ni ma’am perfectionist. 

Sabi nga ng mga classmate ko, hinahapit lang daw ako ni winston kaya dumidikit sa’kin.  Nambuburaot ng pagkain, patay-gutom daw siya.  Syempre na-offend ako, gusto kong hamunin ng suntukan at ipagtanggol si winston.  Paano, ‘di naman kasi nila kilala ang tao.  Sarap nilang kurutin sa singit. 

May mga bagay akong natutuhan kay winston, na tingin kong hindi ko matututuhan sa libro o sa teacher namin.  Marunong siyang makisama, n’ung one time na dinala ko siya sa may condo namin e sobrang galang niya.  Nagulat nga ako, kasi sa school sobrang bastos neto at walang modo.  Gusto ko siyang sapakin, para kasing hindi ako naniniwala sa kilos niya.  Pagkauwi nga niya, nag-comment agad si mommy, na hindi raw ako nagkamali ng kinaibigan.  Cool naman daw si winston.  At mabaet.

Para nga raw kwits kami, ako naman ang pumunta sa kanila.  Lima pala silang magkakapatid.  Si winston ang nasa gitna.  ‘Yong panganay nila may asawa na, ‘yong sinundan kasama daw ng erpat niya sa construction.  Tapos siya, tapos ‘yong sunod sa kanya grade 2, tapos ang bunso ‘yong 1 year old nilang baby. 

Medyo kakaiba nga ang buhay nila kung ikukumpara sa’min na nasa condo.  Kapag bandang ala singko na, ito na ang signal para sa ermat nila na umalis at pumunta sa hi-way.  Kasama ang bunso, pati ang grade 2 na bata e tatambay sila ‘dun.  Kapag naka-stop ang mga sasakyan ito na ang pagkakataon para pagtinda ng sampaguita na ewan kung saan nila in-order.  Syempre nakikisama rin daw si winston.  Siya naman ‘yong pumupunta sa mga jeep, may dalang sobre na may nakasulat na:

aTe/KoYa:

            kOntiNg tULonG LaNg Po, Pangkaen LaNg Po.  SaLaMat Po.

May mga pagkakataon daw na matumal at may pagkakataon na sagana.  Naastigan talaga ako sa kuwento ng buhay nila winston,  kasi ako mukhang hindi ko pa kayang gawin ‘yong mga ‘yon.  Kaya nga ayaw kong nakakarinig ng kung ano-anong negatibo galing sa mga classmate ko tungkol kay winston.  Kasi di naman nila kilala ‘yong tao.

“Sir sir Jaime at Winston oh . . .”

Sibika at Kultura ang subject namin n’un.  Nagkataon na nabo-boring kami ni winston makinig kay kay sir.  Mahina na kasi ang boses, ‘yong nasa harap niya lang ang nakakarinig.  Kaya nagkuwentuhan kami ng kung ano-ano lang.  Matindi pala talaga ‘yong kaibigan ko, kasi napanuod niya na pala ‘yong bold na dragonball.  Natatawa ako kung paano niya dini-describe ‘yong ginawa nia goku sa isang member ng sailar moon.  Napapanuod niya lang naman daw ‘yon sa kaibigan niyang adik sa mga bold.  Kaya nga raw pagktapos nilang manuod, tinitigasan daw talaga sila.  Tapos kanya-kanyang uwi na.  Si winston daw diretso sa c.r. nila.  D’un daw ibubuhos ang galit ng puson.  Nagtaka lang ako kung ano ‘yong tinutukoy niya.  Pakiramdam tuloy niya e nakaka-offend ‘yong kuwento niya.  Nag-sorry siya.  Sabi ko, wala naman problema, hindi ko lang talaga alam kung ano ‘yong tinatawag na jakol.  Bigla siyang napangiti.  Tuturuan niya daw ako, pero bago daw ‘yon ikukuwento niya pa daw ‘yong napanuod niyang mga bold, para daw tigasan ako.  Para raw kapag ijajakol na e hindi na mahirap.

N’ung napansin ni winston na parang na-a-amazed na ako sa mga kuwento niya, d’un niya na tinuro ‘yong proper way ng pagjajakol.  Buti na lang nga at nasa dulo kami, malapit sa bintana.  Hindi halata ang ginagawa. 

Hinawakan niya ‘yong titi ko.  Antigas na daw.  Tapos pinisil, parang may kuryenteng dumaloy sa katawan ko.  Ansarap pala.  Pinasok niya ‘yong kamay niya sa short ko.  Pinisil uli.  Tinaas-baba.  Minura niya ako, tangenamowagkangmaingay.  Napapangiwi na ako sa isang part d’un na parang masakit.  Naiipit kasi titi ko.  Bumulong ulit siya.  Alam mo na gagawin mo?  Tumango ako.  Hawakan mo naman ‘yong titi ko para kwits.  Ginawa ko.  Medyo kinakabahan sa una.  Di ko alam ang gagawin.  Tuturuan naman daw niya ako.  Binuksan ko ‘yong zipper ng short niya.  Ginawa kung ano ang ginawa sa’kin.  Ganito ba?  Tanong ko.  Tumango lang.  Bag namin ang aming pang-cover para hindi makita ng iba kong classmate ‘yong kababalaghan.  Nagjajakulan namin ni winston.  Alalahanin mo ‘yong mga kin’wento ko sa’yo kanina.  Naalala ko sila sailor moon at goku.  Nasa gitna na kami ng kasiyahan, sobrang tigas na rin ‘ata ng titi ko, kasi ramdam ko na rin ‘yong kay winston.  Biglang nagtaas ng kamay ‘yong classmate naming babae na nasa harap namin.

“Sir sir Jaime at Winston oh, naghahawakan ng ano. . .”

III.

Sa larong Ran Online ko nakilala si Margarita, madalas sabay kami ng oras kung maglaro at sabay rin magpahinga, legit kaming gamer, kain at tulog lang ang pahinga.  Sabihin na nating mga alas dos ng madaling araw na kami natutulog, at magigising ng mga bandang alas onse ng umaga, kain lang konti, tapos laro na agad.  Nagiging hapunan ang tanghalian at midnight snack ang hapunan, at tanghalian naman ang almusal.  Hindi ka tatagal kung wala kang sariling computer at internet, madalas rin hindi kami naliligo kasi game is life ‘ika nga.  Hanggang sa nagkamabutihang loob kami ni Margarita, dahil may kaya naman dahil madalas magpadala si erpat na OFW sa middle east ay nagpapadala rin ako kay Margarita ng ilan para sa bill ng internet, pambili ng ganito at ganyang item.  Naging kami, madalas sa skype kami nag-uusap.  Hindi pa kami nagkikita sa personal kaya minabuti kong yayain siyang makipagkita, tumatanggi siya.  Gawa ng malayo raw siya sa akin, sinabi kong ako na ang bahala sa mga gastos, hirap niyang kumbinsihin, hanggang napapayag ko siya.  Sa star city kami magdi-date.

Siya ang first date ko, kumain muna kami nang konti bago mag-rides.  Nakakahilo kaya pumipikit na lang ako kapag mabibilis at mataas ang pinupuntahan n gaming ride, nasuka pa ako pagbaba namin sa malaking platong ride.  Pero nagtataka ako kung bakit hindi nagsasalita si Margarita mula nang una naming pagkikita, kung sakaling may gusto siyang sabihin, nagta-type siya sa kanyang cellphone at ipapabasa sa akin, takip-takip din ang kanyang bibig ng green na panyo.  Nahihirapan akong makipagkuwentuhan sa kaniya sa ganitong sitwasyon, talagang tikom ang kanyang bibig. 

Nagpahinga lang kami ng konti at sumakay na sa Ferries Wheel.  Nang malapit na kami sa bandang gitna sa itaas, hinawakan niya ang kamay ko, at akmang hahalikan ako, umiiwas ako kasi hindi ako sanay pero ang totoo hindi ako marunong.  Katahimikan.  Hindi niya pa rin inaalis ang panyo sa bibig, sabi ko, hahalikan mo ko pero magsalita ka muna, umiling siya.  Nagpumilit na halikan ako, pero nagmatigas pa rin ako.  Malapit na sa paanan ng ride ang aming kinalalagyan, napansin ito ni Margarita, pinilit niya akong halikan pero hindi talaga ako pumayag, salag at iwas ang aking nagawa.  Hanggang sa aksidenteng nagtagumpay siyang halikan ako sa labi, kadiri sa isip-isip ko.  Halatang tawa siya nang tawa kahit may takip na panyo ang kanyang bibig.  Siya ang nauna nang bumaba kami, at aksidenteng naipit ko ang sumabit niyang buhok sa pinto ng loob ng ride, natigilin siya, natulala ako, natawa ang mga crew na nakakita, sumabit ang piluka ni Margarita,  na lalaki pala.  Siya ang unang halik ko, naisip ko.  Minura ko siya, tangena mo!  Tumakbo siya palayo, tumakbo rin ako patungo sa c.r.  Buong giliw na naghugas ng labi.  Naglaro sa isip ko ang mga imahe mula nang makilala ko si Margarita hanggang sa pagkuha niya ng aking unang halik kanina. 

***

Naiisip ko totoo nga kaya ang mga biro-biro na sa Middle East daw ay ginagahasa ang mga lalaking mapuputi?  Kaya payo nila sa akin ay huwag daw akong pupunta duon, kasi na sa akin daw ang mga katangiang hanap ng mga lalaki doon.  At dito ko maiisip paano pa si erpat e sa kanya ko nakuha ang pagiging maputi, at singkit.  Nagahasa na rin kaya si erpat noong OFW siya doon?  Anong magiging reaksyon ni ermat kung nangyari nga ito.  Paano kaya ito ipagtatapat ni erpat kay lola at lolo.  Putris, paano kung may HIV o AIDS o Tulo ang mga iyon?

Ano kayang mangyayari kung sakaling sumunod ako sa yapak ni erpat na magtungo rin sa Middle East kasama ang nang-joy stick sa akin, Winston at Margarita, sama ko na rin si Bokbok luga.  Paano kaya ang pagpapaalam sa mahal sa buhay rito sa Pilipinas?  Sabihin na lang din na maghahanap-buhay.  Baka hindi sila pumayag kasi baka pagbalik naming ay imbes na maraming pera at gamit ang dala e mga asawa ang aming bitbit, iba-ibang edad.  Pero paano kung magahasa rin kami doon, sino sa amin ang mas matutuwa?  Siguro sagrado ang pepe sa kanilang lugar, mga mayaman lang puwedeng kumantot nang kumantot ng babae, pero paano kung sawa na pala talaga sila sa babae at mas trip nila ay lalaki?  Bakit hindi na lang sila pumunta sa Japan, kung saan mas kakaunti ang populasyon ng mga lalaki kaysa babae, doon magpakasawa sila sa puke, kaso hindi rin maaari kasi maraming dapat i-konsidera.  Pero kung katawang lalaki rin ang hanap nila, pumunta na lang talaga sila sa Pilipinas, mas maraming pera mas madali kang makaka-iskor ng lalaki.  Siyempre kung sakali, bawal ipangalandakan na may karelasyon kang lalaki, bawal mong akbayan ng may pagnanasa ang kapareha, bawal ang holding hands.  Pagtatawanan ka at maraming magtataas ng kilay kapag nagpakasal ka sa kapwa mo lalaki.  Isipin din na ginagamit lang ng isa ang isa dahil sa materyal na pangangailangan, ang isa naman bilang pangangailangan ng laman, paano raw sila magkakaroon ng anak?  Hirap gawin ng mga bagay na makakapagpasaya sa sarili kung mismong paniniwala natin ay nililimatahan tayo upang magawa ito. 

At kagaya ng ng kantang madalas kung marinig kay erpat, mukhang hanggang imagine na lang talaga.

---

[1] Tawag sa nagbabahay-bahay para magtapon ng basura na may kapalit na pera.

[2] Lugar ng  gamers ng Playstation One (PS1)